სსიპ რელიგიის საკითხთა სახელმწიფო სააგენტომ (შემდგომში სააგენტო), რომელიც საქართველოს მთავრობის მიერაა შექმნილი საქართველოს მთავრობისა და საქართველოს პრემიერ-მინისტრისათვის რელიგიის სფეროში საინფორმაციო, კვლევით, სამეცნიერო-საგანმანათლებლო და სარეკომენდაციო საქმიანობისთვის, საკუთარ ვებგვერდზე გამოაქვეყნა დოკუმენტი,„საქართველოს სახელმწიფოს რელიგიური პოლიტიკის განვითარების სტრატეგია".

სააგენტოს ოფიციალურ ვებგვერდზე არ მოიპოვება ინფორმაცია დოკუმენტის სამართლებრივი ბუნებისა და მიმღების (გამომცემის) შესახებ. ამავდროულად, სააგენტოს წარმომადგენლის მიერ მოწოდებული ინფორმაციით, აღნიშნული დოკუმენტი სტრატეგიის პროექტია და დამტკიცებამდე მასში დაინტერესებულ მხარეთა შენიშვნები უნდა აისახოს, თუმცა ბუნდოვანია, ვინ უნდა დაამტკიცოს ხსენებული დოკუმენტი.

აღსანიშნავია, რომ დოკუმეტის შემუშავების პროცესი არ ყოფილა ღია და გამჭვირვალე; ჩვენი ინფორმაციით, მასში არ ყოფილან ჩართულნი შესაბამის სფეროში მომუშავე არასამთავრობო ორგანიზაციები და რელიგიურ ორგანიზაციათა დიდი ნაწილი.

ა) იმ ფონზე, როდესაც დომინანტი რელიგიური ჯგუფისადმი პრეფერენციული დამოკიდებულების ხარჯზე, საქართველოში უმცირესობათა უფლებები სისტემატურად ილახება, დოკუმენტში აღნიშნულია, რომ წლების განმავლობაში„პრობლემის არეალი დავიწროვდა და მარტოოდენ რელიგიურ უმცირესობათა უფლებების დაცვას ითვალისწინებდა." აქედან გამომდინარე, უმცირესობების უფლებების დაცვის აქტუალიზაციის ნაცვლად, დოკუმენტის ავტორები არა „უფლებებზე" არამედ, „უსაფრთხოებაზე" აკეთებენ აქცენტს:„სახელმწიფოს რელიგიური პოლიტიკა საშინაო და საგარეო უსაფრთხოების დისკურსში უნდა განიხილებოდეს".

ბ) დოკუმენტის ტექსტში რელიგიური უმცირესობების ძირითად და არაძირითად, ტრადიციულ და არატრადიციულ ჯგუფებად დიფერნეცირებისა და იერარქიზაციის საფრთხეს ვაწყდებით. მაგალითად, რელიგიური გაერთიანებების ერთი ნაწილის მნიშვნელობა საქართველოს კულტურულ ცხოვრებაში ამგვარადა დაკნინებულია:„განსაკუთრებული სიკეთის შექმნა კი,რელიგიურ უმცირესობებთან და ცალკეულ ადამიანებთან ერთად, საქართველოში არსებულ ძირითად და ტრადიციულ რელიგიებს შეუძლიათ." მიგვაჩნია, რომ კონფესიების დაყოფა ძირითად და არაძირითად, ტრადიციულ და არატრადიცულ ჯგუფებად, და მხოლოდ ერთი ჯგუფისთვის პრიორიტეტის მინიჭება, რელიგიური გაერთიანებების ნაწილის სტიგმატიზაციასა და მარგინალიზაციას კიდევ უფრო მეტად შეუწყობს ხელს და გააღრმავებს არსებულ დისკრიმინაციულ და არატოლერანტულ გარემოს.

გ) სტრატეგიის ერთ-ერთ მიზნად დასახელებულია რელიგიის სფეროს რეგულირებაში სახელმწიფოს ლეგიტიმური მონაწილეობის ფორმის განსაზღვრა.

როგორც უკვე აღინიშნა, ხშირად, რელიგიური უმცირესობების დევნისა და დისკრიმინაციის შემთხვევებზე სახელმწიფო არაადეკვატურად რეაგირებს და ავლენს უმრავლესობისადმი მიკერძოებულ პოზიციას. ყოველივე ამის ფონზე, სტრატეგიაში საუბარია რელიგიური ორგანიზაციების საქმიანობის დამატებით საკანონმდებლო რეგულირებაზე და მათთვის ერთმანეთისგან განსხვავებული სამართლებრივი სტატუსის დადგენაზე, მათი სტატუსიდან გამომდინარე ფინანსური და ქონებრივი საკითხების სამართლებრივ რეგულირებაზე, რაც შესაძლოა აღქმულ იქნას რელიგიური გაერთიანებების ავტონომიაში სახელმწიფოს ჩარევის სურვილად, შექმნას დამატებითი იერარქიული საფეხურები ან/და კიდევ უფრო გააღრმავოს უთანასწორო გარემო.

დ) რელიგიურ ორგანიზაციათა რგისტრაციასთან დაკავშირებით 2011 წელს განხორციელებული საკანონმდებლო ცვლილებებით დადგენილი წესი, რაც ერთმნიშვნელოვნად წინგადადგმული ნაბიჯი იყო რელიგიური ორგანიზაციისათვის ორგანიზაციულ-სამართლებრივი ფორმის არჩევის თავისუფლებისა და უფლებრივად თანასწორი გარემოს შესაქმნელად, ეჭქვეშ დგება სტრატეგიაში შემოთავაზებული შემდეგი პოსტულატით:„რელიგიური გაერთიანებების სამართლებრივი სტატუსები იმგვარად განისაზღვროს, რომ სამართლებრივი სტატუსი უშუალოდ გამომდინარეობდეს გაერთიანების ობიექტური მდგომარეობიდან, რაც, თავისმხრივ, არ გამორიცხავს გარკვეული დიფერენცირებულობის არსებობას."

ე) როგორც სტრატეგიიდან ირკვევა, სახელმწიფოს მიზანი„რელიგიის შესახებ"კანონის მიღებაა,რომელიც სპეციალური საკანონმდებლო ჩარჩოს შექმნის და განსაზღვრავს „რელიგიური გაერთიანების" ცნებას და შინაარსს, მოხდება მისი საქმიანობის სამართლებრივი რეგულირება, განისაზღვრება რელიგიურ გაერთიანებათა რეგისტრაციის წესი, სამართლებრივი სტატუსები, უფლება-მოვალეობები, საქმიანობის წესი, ქონებრივი და ფინანსური საკითხები, რელიგიისა და განათლების საკითხები და სხვ. დოკუმენტში ეს მოსაზრება არგუმენტირებულია იმით, რომ„არსებული ნორმები ან კერძო ხასიათისაა და ვერ მოიცავს უფლებებისა და ურთიერთობების მთელ სპექტრს, ან უსისტემოდაა გაბნეული და ვერ ქმნის ერთიან კანონმდებლობას."

სინამდვილეში, საკანონმდებლო ჩარჩოსა და რელიგიის თავისუფლების დაცვის კუთხით სახელმწიფო პრაქტიკის ანალიზი აჩვენებს, რომ რელიგიური უმცირესობების მწვავე პრობლემები, ძირითადად, განპირობებულია არა ნორმატიული აქტების არასისტემატიზირებულობით, არამედ, ამ აქტების დისკრიმინაციული აღსრულების წესით. დისკრიმინაციულობა იკვეთება სხვადასხვა სფეროს საჯარო მოხელეების ქცევასა და დამოკიდებულებებში, იქნება ეს მშენებლობის ნებართვების გაცემა, სისხლისსამართლებრივი და ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი მართლმსაჯულების აღსრულება რელიგიური შეუწყნარებლობით მოტივირებულ სამართალდარღვევებზე, საბჭოთა კავშირის დროს ჩამორთმეულ საკუთრებაზე, განსაკუთრებით, საკულტო ნაგებობებზე უფლებების აღდგენა, საჯარო საგანმანათლებლო დაწესებულებებში რელიგიური ნეიტრალიტეტის დაცვა და სხვ.[1]

რელიგიის შესახებ კანონის მიღება რელიგიური საქმიანობის გაუმართლებელი რეგულირების, რელიგიური ორგანიზაციების ავტონომიაში ჩარევისა და მათი იერარქიზაციის მაღალ რისკებს შეიცავს.

ვ) დისკრიმინაციის აღკვეთისა და სეკულარობის პრინციპების დაცვის თვალსაზრისით, ხარვეზები არსებობს საქართველოს კანონმდებლობაშიც (საგადასახადო და საბაჟო, ზოგად და უმაღლეს განათლებასთან დაკავშირებულ კანონმდებლობაში, „სახელმწიფო ქონების შესახებ" და რელიგიური გაერთიანებებისთვის საბჭოთა კავშირის დროს მიყენებული ზიანის ანაზღაურების წესში. მაგ. რელიგიური გაერთიანებებისთვის უთანასწორო და დისკრიმინაცულ გარემოს ქმნის საგადასახადო კოდექსი, რომელიც რამდენიმე შემთხვევაში განსხვავებული წესით მხოლოდ საქართველოს საპატრიარქოს დაბეგვრას ითვალისწინებს)[2], და აქედან გამომდინარე, სახელმწიფოს პოლიტიკა სწორედ ამ ხარვეზების აღმოფხვრასა და თანასწორუფლებიანი გარემოს შექმნაზე უნდა იყოს ორიენტირებული, და არა ახალი საკანონმდებლო რეგულაციების დაწესებაზე.

ზ) სტრატეგიიდან ირკვევა, რომ სახელმწიფო გეგმავს საკულტო-რელიგიური დანიშნულების შენობა-ნაგებობების აშენებისა და ფლობის წესის განსაზღვრას, მათ შორის უცხო ქვეყნების მიერ საქართველოს ტერიტორიაზე მსგავსი ნაგებობების აშენების ან ფლობის თაობაზე. მიგვაჩნია, რომ არ არსებობს რელიგიური დანიშნულების შენობა-ნაგებობების მშენებლობის მარეგულირებელი სპეციალური ნორმების დაწესების საჭიროება, რადგან ეს დამატებით ბარიერებს შეუქმნის რელიგიურ გაერთიანებებს. მითუმეტეს, თუ გავითვალისწინებთ, რომ რელიგიური უმცირესობები, ამ კუთხით, მათ მიმართ შესაბამისი ადმინისტრაციული ორგანოების მხრიდან დისკრიმინაციულ დამოკიდებულებასა და ხელოვნურად შექმნილ ბიუროკრატიულ წინააღმდეგობებზე საუბრობენ.

თ) პრობლემურად მიგვაჩნია ტექსტის ის ნაწილიც, სადაც საუბარია რელიგიური გაერთიანებებისთვის საბჭოთა რეჟიმის დროს განცდილი მატერიალური და მორალური ზიანის ანაზღაურების წესზე:„მიუხედავად იმისა, რომ საქართველოს კანონმდებლობა არ ითვალისწინებს საბჭოთა ტოტალიტარული რეჟიმის პერიოდში რელიგიური გაერთიანებების მიერ განცდილი მატერიალური და მორალური ზიანის ანაზღაურების სამართლებრივ ვალდებულებას, საქართველოს სახელმწიფო, სამართლიანობის პრინციპიდან გამომდინარე და რელიგიური გაერთიანებების მიმდინარე ქონებრივი და ფინანსური საჭიროებების გათვალისწინებით, ქმნის საბჭოთა ტოტალიტარული რეჟიმის პერიოდში დაზარალებული რელიგიური გაერთიანებებისათვის მიყენებული ზიანის (რომლის ზუსტი ოდენობაც უცნობია) სიმბოლური ანაზღაურების მექანიზმს."

ჩანაწერი იმის შესახებ, რომ საქართველოს კანონმდებლობა არ ითვალისწინებს საბჭოთა ტოტალიტარული რეჟიმის პერიოდში რელიგიური გაერთიანებების მიერ განცდილი მატერიალური და მორალური ზიანის ანაზღაურების სამართლებრივ ვალდებულებას, არ შეესაბამება რეალობას, რადგან საქართველოს სახელმწიფოსა და საქართველოს სამოციქულო ავტოკეფალურ მართლმადიდებელ ეკლესიას შორის გაფორმებული კონსტიტუციური შეთანხმების მე-11 მუხლის თანახმად „სახელმწიფო ადასტურებს XIX-XX საუკუნეებში (განსაკუთრებით 1921-90 წლებში), სახელმწიფოებრივი დამოუკიდებლობის დაკარგვის პერიოდში, ეკლესიისათვის მატერიალური და მორალური ზიანის მიყენების ფაქტს. როგორც ჩამორთმეული ქონების ნაწილის ფაქტობრივი მფლობელი, იღებს ვალდებულებას მატერიალური ზიანის ნაწილობრივ კომპენსაციაზე (საქართველოს სსრ მინისტრთა საბჭოს დადგენილება 183; 12.04.90)".

აღსანიშნავია, რომ 2014 წელს რელიგიური გაერთიანებებისთვის ზარალის ანაზღაურების ფარგლებში გასაცემი თანხა განისაზღვრა 1 750 000 (ერთი მილიონ შვიდას ორმოცდაათიათასი) ლარის ოდენობით (საქართველოს მთავრობის განკარგულება N1942. 30.10.2014), ხოლო 2015 წლისთვის 3 500 000 (სამი მილიონ ხუთასი ათასი) ლარის ოდენობით (საქართველოს კანონი საქართველოს 2015 წლის სახელმწიფო ბიუჯეტის შესახებ. 12.12.2014). 2014 წელს, საქართველოს მუსლიმი თემისთვის გადარიცხული თანხა შეადგენს 1 100 000 ლარს, იუდეური თემისთვის – 150 000 ლარს, რომაულ-კათოლიკური თემისთვის 200 000 ლარს, ხოლო სომეხთა სამოციქულო ქრისტიანული თემისთვის 300 000 ლარს.

მიგვაჩნია, რომ აღნიშნული დაფინანსების მოდელი დისკრიმინაციულია, რადგან ის არ მოიცავს იმ რელიგიურ გაერთიანებებს, რომლებსაც საბჭოთა ტოტალიტარული რეჟიმის დროს ასევე მიადგათ ზიანი. გარდა ამისა, დადგენილება არ ითვალისწინებს ზიანის დაანგარიშების წესსა და იმ ობიექტურ და სამართლიან კრიტერიუმებს, რომელთა საფუძველზეც უნდა დადგინდეს ზიანის ოდენობა, მასშტაბი, ანაზღაურების წესი და ვადები.

აღნიშნულის გათვალისწინებით, ფაქტობრივად ადგილი აქვს არა საბჭოთა კავშირის დროს მიყენებული ზიანის ანაზღაურებას, არამედ გაურკვეველი და გაუმჭვირვალე პროცესის შედეგად შერჩეული რელიგიური გაერთიანებების პირდაპირი დაფინანსების პრაქტიკას, რაც, ერთი მხრივ, შეიძლება განპირობებული იყოს რელიგიური გაერთიანებების გაკონტროლებისა და მათზე სახელმწიფო გავლენის გაზრდის ინტერესით, მეორე მხრივ კი, მიზნად ისახავდეს საქართველოს საპატრიარქოსთვის წლების განმავლობაში არაგაზომვადი და დაუსაბუთებელი ოდენობის საბიუჯეტო სახსრების პირდაპირი წესით გადაცემის პროცესის ლეგიტიმაციას.[3]ამდენად, ზიანის ანაზღაურების დადგენილება მიმართულია არა უთანასწორო მოპყრობის აღმოფხვრის, არამედ არსებული უთანასწორო გარემოს შენარჩუნებისკენ.[4]

ი) სტრატეგიაში ასევე საუბარია, საჯარო სკოლებში „რელიგიის საგნის" შემოღებაზე. ზოგადად, სკოლაში რელიგიის ისტორიის სწავლება ხელს უნდა უწყობდეს მოსწავლეთა ცნობიერების ამაღლებასა და განსხვავებული რელიგიური იდენტობების მიმართ ტოლერანტული განწყობის გაღვივებას. თუმცა, საქართველოში არსებული კონტექსტის, მართლმადიდებელი ეკლესიის დომინანტური როლისა და პედაგოგთა კვალიფიკაციის გათვალისწინებით, მიგვაჩნია, რომ საჯარო სკოლებში რელიგიის სწავლების ინიციატივა ამ ეტაპზე საფრთხის შემცველია.

საჯარო სკოლებში ხშირია პროზელიტიზმი, ადმინისტრაციისა და პედაგოგების ინიციატივით მართლმადიდებლურ ეკლესიებში ღვთისმსახურებაზე მოსწავლეების გაყვანა, კოლექტიური ლოცვა, არააკადემიური დანიშნულებით გამოფენილია რელიგიური სიმბოლიკა, მოწყობილია სალოცავი კუთხეები; ადმინისტრაციის მიერ დამკვიდრებულ პრაქტიკად იქცა ქადაგებისა და რიტუალების შესასრულებლად (დალოცვა, კურთხევა, პარაკლისი) სამღვდელო პირების სკოლებში მოწვევა; პედაგოგები და მოსწავლეები რელიგიურ უმცირესობებს დამამცირებლად ეპყრობიან, გამოვლენილია ინდოქტრინაციის შემთხვევები და განსხვავებული აღმსარებლობის მოსწავლეთა მართლმადიდებლური წესით მონათვლის მცდელობები.

კვალიფიციური აკადემიური პერსონალის სიმწირისა და არსებული დისკრიმინაციული გარემოს გათვალისწინებით, მოსალოდნელია, რომ სკოლებში რელიგიის სწავლება დომინანტი ჯგუფის მხრიდან პროზელიტიზმის, ინდოქტრინაციისა და არსებული დისკრიმინაციული გარემოს ლეგიტიმაციას მოახდენს.

###

საბოლოო ჯამში, დოკუმენტის ანალიზი გვიჩვენებს, რომ სააგენტოს მიერ მომზადებული რელიგიური პოლიტიკის განვითარების სტრატეგია არ პასუხობს რელიგიური ორგანიზაციების წინაშე მდგარ იმ რეალურ გამოწვევებს, რომელიც მათ ართმევს შესაძლებლობას თანასწორ და უსაფრთხო პირობებში ისარგებლონ საკუთარი უფლებებითა და თავისუფლებებით და ამ პირობებში ის ცდილობს რელიგიის თავისუფლებასთან დაკავშირებული საკითხების გადაწყვეტა სამართლებრივი განზომილებიდან პოლიტიკურში გადაიტანოს. აღსანიშნავია, რომ სტრატეგია საქართველოში მოქმედი რელიგიური გაერთიანებების წინაშე წლების განმავლობაში წამოჭრილი პრობლემების მოგვარების ნაცვლად, შესაძლოა მიზნად ისახავდეს რელიგიურ უმცირესობებზე კონტროლის მექანიზმების გაძლიერებასა და მათი სამოქმედო არეალის შეზღუდვას.

სტრატეგიის სულისკვეთება ავლენს სააგენტოს ინტერესს მოახდინოს რელიგიური ორგანიზაციების იერარქიზაცია, კონტროლი და მათ ავტონომიაში ჩარევა, რაც წინააღდეგობაში მოდის სეკულარიზმის, თანასწორობისა და სამართლებრივი სახელმწიფოს პრინციპებთან. გასათვალისწინებელია ისიც, რომ მუსლიმური ორგანიზაციების ავტონომიაში რელიგიის სააგენტოს უხეში ჩარევის შესახებ ღიად საუბრობენ მუსლიმი სასულიერო პირები. მათივე მტკიცებით, ამ მომენტისთვის სახელმწიფო ნიშნავს და ათავისუფლებს მუსლიმური თემის სასულიერო ლიდერებს.

აღსანიშნავია, რომ სააგენტოს პრაქტიკული საქმიანობა[5] უკვე შეიცავს ხსენებული კონსტიტუციურ პრინციპების დარღვევის საფრთხეებს და უწყება სტრატეგიაში მითითებულ მიდგომებს ფაქტობრივად ახორციელებს კიდეც.

ყოველივე ზემოთ აღნიშნულის გათვალისწინებით, მოვუწოდებთ, საქართველოს მთავრობას გაიაზროს ის საფრთხეები, რომელსაც სააგენტოს მიერ ჩაკეტილი პროცესის ფარგლებში შემუშავებული სტრატეგია შეიცავს და არ გაიზიაროს დოკუმენტში წარმოდგენილი ხედვები და პოზიციები.

საქართველოს დემოკრატიული ინიციატივა (GDI)

ტოლერანტობის და მრავალფეროვნების ინსტიტუტი (TDI)

იდენტობა

მედიის განვითარების ფონდი(MDF)

საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია (GYLA)

ადამიანის უფლებების სწავლებისა და მონიტორინგის ცენტრი(EMC)

კავშირი „საფარი"